کاربرد زبان در تربیت

کاربرد زبان

کاربرد زبان، یعنی توجه به زبان و این‌که زبان در امر تعلیم و تربیت چه نقش‌هایی ایفا می‌کند. از آنجا که این درس به ارتباط میان زبان و تربیت می‌پردازد مناسب همۀ کسانی است که به نوعی در حوزۀ تعلیم و تربیت هستند. حتی برای هنرمندان و آنانی که در ارتباط با مردم هستند بسیار مفید و راهگشاست. انسان موجودی اجتماعی است و نیاز دارد در جمع باشد و در جمع پذیرفته شود. کاربرد زبان راه های نفوذ کلام و ارتباط موثر را می‌آموزاند. لذا این درس و مطالب مربوط به آن برای همۀ آموزگاران، معلمان(مقاطع مختلف تحصیلی)، هنرمندان و ... جالب و کاربردی است. گروه علمی - اموزشی رواد این جزوه را تهیه و تدارک دیده است. جزوه 40 صفحه است که به صورت موجز و مفید به تعریف زبان و کاربرد آن در تربیت و ارتباط می‌پردازد. بخشی از مطالب جزوه در بلاگ سایت درج شده است.

در این کتابچه بعد از تعریف زبان به سطوح زبان پرداخته می‌شود. بخش هایی از کتابچه که دربارۀ تعریف زبان نوشته شده است، در ذیل از نظر می‌گذرانید:

زبان

مفهوم زبان بسیار عمیق و ریشه دار است و در تمام زوایای زندگی مطرح می‌شود. زبان مهم‌ترین ابزار بشر برای برقراری ارتباط با جوامع و افراد است و همسو با تحولات جامعه زبان هم در حال تغییر و تحول است. زبان یکی از فعالیت های زایای ذهن است و تعریف آن بسیار گسترده است. زبان هم مانند همه چیز در حال تکامل است .
دکتر حق‌شناس زبان را از منظر زبان‌شناسان تعریف می‌کند که جز توانش‌های مغز انسان به شمار می‌رود و برا ی ایجاد ارتباط بین افراد بشر به کار می‌اید. بنابراین زبان پدیده‌ای مجرد و غیرمادی است.
دکتر نجفی زبان را مهم‌ترین وسیله ی ارتباطی بشر و پایه ی همه ی نهادهای اجتماعی است. و دکتر کامیار زبان را وسیله ی آوایی و باعث برقراری ارتباط یعنی تفهیم و تفاهم میان انسان است که قابل تجزیه دوگانه واج _ تکواژ است. دکتر باطنی در تعریف زبان می‌گویند: زبان موثرترین وسیله ای است که جهان اندیشه و دنیای درون ما را با جهان بیرون مرتبط می‌کند.
در بخش دیگر کتابچۀ حاضر به مسئلۀ زبان حیوانات پرداخته شده است. آیا حیوانات زبان دارند؟ یعنی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند؟ با شواهد علمی ثابت شده‌است که حیوانات با یکدیگر و با هم‌نوعان خود صحبت می‌کنند. زبان حیوانات فاقد پیچیدگی زبان انسان‌هاست. زنبور عسل با زبان بدن با هم‌نوعان خود مرتبط می‌شود. سگ‌ها به‌ هنگام‌ پارس کردن یا تکان دادن دم خود ارتباط برقرار می‌کنند و شـامپانزه‌ها بـه هـنگام سرو صدا کردن و یا حرکات صورت و بدن، گرگ‌ها به صورت‌ دسته‌جمعی‌ و زنبوران عـسل در یـک‌ کندو‌ به هنگام کارکردن گروهی که ایجاد یکنوع ارتباط است، زندگی می‌کنند»(سمیعی، 1378: 75). همانطور که ساپیر متذکر شده است حتی ابـرها در آسـمان بـه هنگام‌ شروع باران با یکدیگر در ارتباط هستند، همچنین است وضع دستگاه‌های کامپیوتری که‌ بـه‌ مـا پاسخ مـی‌دهند.ولی زبان‌های ارتباطی بدون استثناء از نوع محدود هستند و با توجه‌ به دشواری زبان انسان کاملا مـتفاوتند.بنابراین کـلمهء"ارتباط"باید بـا دقت بیشتر مورد مطالعه‌ قرار گیرد و با توجه به زبانهای‌ محدود‌ مذکور در‌ فوق،اگر قرار بـاشد کـه در مقام زبان ارتباطی‌ انسان مورد استفاده قرار گیرد،باید قلمرو وسیع‌تری را مدنظر قرار‌ داد. بنابراین زبان انسان ویژگی‌هایی دارد که آن از زبان حیونات متمایز می‌کند، جابه‌جایی، فرایند واژه‌سازی، وجود صرف و نحو و خلاقیت و انتقال فرهنگی و .. از ممیزه‌های زبان انسان است. وقتی شیری می‌غرد شیرهای دیگر نیز پاسخ او را می‌دهند و تجربه‌ زیستی هر یک از ما از صدای گربه‌ها که در تبادل با یکدیگر صدا تولید می‌کنند شنیده شده‌است. به این‌ترتیب حیوانات از صدای هم‌نوعان خود تاثیر می‌پذیرند و واکنش نشان می‌دهند.

توضیح دربارۀ ارتباط اندشه و خلاقیت با زبان مطرح شده است. و دربارۀ ارتباط اندیشه با ناخودآگاهی و جاودانگی بحث شده است.

اندیشه--------------------خلاقیت------------------ - زبان
اندیشه--------------------ناخودآگاهی--------------- - جاودانگی

پس از آن به کارکردهای زبان پرداخته شده است و از انواع کارکردهای زبان: ارتباطی، هنری بحث شده است. سپس تکامل زبان مطرح شده است که چند سطری از آن مبحث را در این جا نمونه وار می‌آوریم:

چگونه مردم در ماقبل تاریخ صحبت می‌کردند ؟ تاریخ از چه زمانی شروع شده‌است؟ خط در چه تاریخی به وجود آمده است؟ انسان به‌لحاظِ فطری و طبیعی، موجودی اجتماعی است و ناگزیر است تا با هم‌نوعان خود ارتباط برقرار کند. حال سوال این‌جاست که مردمان قبل از تاریخ چگونه با هم ارتباط می‌گرفتند؟
از آن‌جا که ماقبل تاریخ اسناد مکتوب دردست نیست، این مسئله چگونه ردیابی می‌شود؟ حاضرکردن زمان‌های گذشته برای انسان امکان‌پذیر نیست. سفر به آن دوران با وسایل محدود مادی امکان‌پذیر نیست. شواهد علمی در این باره چقدر می‌تواند به ما کمک کند؟ دانشمندانی که زبان بشر را مطالعه می‌کنند، کنجکاوانه تلاش می‌کنند تا بدانند نیاکان ما چطور و چگونه با یکدیگر ارتباط می‌گرفتند؟
پس از آن به بحث مهمی می‌پردازیم که دربارۀ بهترین وقت یادگیری زبان است. این مسئله به موضوع مهم دوزبانگی هم اشاره می‌کند و همچنین برای همۀ دوستداران یادگیری زبان دوم مهم و مفید است. سعی شده این مباحث طوری بیان شود تا ویژگی ذهن و مغز انسان به دست آید تا یادگیری زبان دوم سهل تر باشد. به مراحل رشد زبان کودک پرداخته شده است. و وبعد از آن به موضوع بسیار مهمی می‌پردازیم که به نظر نگارنده میزان موفقیت افراد در زندگی فردی و اجتماعی در گرو آن است. بله، مهارت های زبانی. در این کتابچه دربارۀ مهارت های زبانی و روش به دست آوردن آن صحبت شده است. برای گردآوری و تحلیل مطالب از کتاب خانم وزیرنیا هم استفاده شده است. کتاب دکتر سیما وزیرنیا ازجمله کتاب های سرفصلِ درس کاربرد زبان است. نموه ای از آن در زیر آمده است:

مهارت‌های زبان

مهارت‌های زبان عبارتند از: گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن. بچه انسان هم ابتدا می‌شنود بعد سخن می‌گوید سپس مهارت خواندن و نوشتن را می‌‌آموزد. گوش دادن مهارت سخن گفتن را تقویت می‌کند و سخن‌گفتن و خواندن مهارت نوشتن را بسط می‌دهند. این مسئله در یادگیری زبان اول، دوم و ... هم کارایی دارد. خوب است بدانیم که مهارت‌های چهارگانه‌ی زبان بر تفکر اثر می‌گذارد تفکر نیز بر مجموع مهارت‌های زبان اثر می‌گذارد و کارکردهای آن را بهبود می‌بخشد.

و از دیگر مطالب کتابچۀ کاربرد زبان، آسیب شناسی زبان است. این مبحث در فایل حاضر اینگونه شروع شده است:

پیشتر خواندیم که مهارت‌های زبان شامل: گوش دادن، خواندن، سخن گفتن و نوشتن است. بعضی در مهارت‌های زبانی بسیار کارآمد هستند، می‌توانند خوب سخن بگویند، اگر قرار باشد سخنرانی بیست‌دقیقه‌ای یا بیشتری را اداره کنند از پس کار برمی‌آیند. شنوندگان احساس ملال نمی‌کنند. شیرین و جذاب حرف می‌زنند و توانسته‌اند به موازات بهره بردن از واژه‌ها، تن مناسب و آهنگ صدا و زبان بدن خود را نیز تقویت کنند.
بعضی افراد دیگر به راحتی می‌خوانند و درک مطلب آنان شگفت‌انگیز است و برخی در خواندن چند سطر ساده نیز ناتوان هستند و همین‌طور است مهارت شنیدن و نوشتن که انسان‌ها در طیف وسیعی از خیلی‌ضعیف، ضعیف، متوسط، خوب، خیلی‌خوب و عالی قرار می‌گیرند. کسانی که در مهارت‌های زبانی دچار مشکل هستند؛ مثلا بزرگ‌سالی که واج‌ها را به‌خوبی ادا نمی‌کند و از مشکل لکنت رنج می‌برد یا کودک چهارساله‌ای که در مرحله‌ی گفتار تک‌واژه‌ای مانده‌است، همگی از اختلالات زبانی رنج می‌برند. اختلالات زبانی در ذیل آسیب‌های زبانی قراردارد. آسیب‌های زبانی عمدتا از نقص در ژنتیک، ضایعه‌ی مغزی و تب شدید و عواملی که پس از تولد منجر به اختلال می‌شود، ایجاد شده‌است. اختلالات زبانی را می‌توان تقسیم‌بندی کرد: اختلالات گفتاری، شنیداری، کلامی و نوشتاری.

ارتباط زبان و تربیت از دیگر موضوعات مطرح شده در این کتابچه است. پس از ان شواهدی از ارتباط موثر کلامی آورده شده است.

برای مطالعۀ بیشتر.

منابع کتابچۀ کاربرد زبان

حق‌شناس، علی‌محمد، آواشناسی(فونتیک)، 1369چاپ دوم، تهران: آگاه.
کوروش صفوی، آشنایی با زبان‌شناسی در مطالعات ادب فارسی، 1399، تهران: علمی.
صفوی، کورورش، نوشته‌هایی پراکنده، دفتر چهارم، برگردان‌هایی درباب زبان‌شناسی، 1391، تهران: علمی.
وحیدیان‌کامیار، تقی(دستور زبان فارسی (1))، با همکاری غلام‌رضا عمرانی، 1387، تهران: سمت.
باقری، مهدی (۱۳۷۸)، مقدمات زبان‌شناسی، چاپ سوم، تهران: نشر قطره. صص ۲۹ـ۱۹.
باطنی، محمدرضا (۱۳۵۴)، مسائل زبان‌شناسی، تهران: انتشارات آگاه.
. ـــــــــــــــــ (۱۳۷۳)، زبان و تفکر (مجموعه مقالات زبان‌شناسی)، چاپ پنجم، تهران‌: آیا نگاه (فرهنگ معاصر
ـــــــــــــــــ (۱۳۵۵)، چهار گفتار درباره زبان، تهران: انتشارات آگاه.
جورج یول (۱۳۷۷)، نگاهی به زبان (یک بررسی زبان‌شناختی). ترجمه نسرین حیدری. چاپ سوم، تهران: سمت.
دادرس، محمد(1391). فطلنامه‌ی مطالعات برنامه‌ی درسی، سال هفتم، شماره 27، صص 33-66.
روبینز. آر.اچ (۱۳۸۵)، تاریخ مختصر زبان‌شناسی، چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز.
صفوی، کوروش (۱۳۶۱)، درآمدی بر زبان‌شناسی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
عزتی‌پرور، احمد و اسماعیلی، محسن (۱۳۸۲)، کتاب معلم زبان فارسی(۳)، چاپ سوم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
عمرانی، غلامرضا (۱۳۷۸)، تاریخچه زبان‌شناسی، مجله آموزش رشد ادب فارسی، شماره ۵۰، سال سیزدهم.
نجفی، ابوالحسن (۱۳۵۸)، مبانی زبان‌شناسی، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد.

Eisner, Elliot1994. Educational Imagination,(Third edition) ,New York,
MC. Milan College Publishing Company- Harris, Roy and Taylor, Talbot J. 1989.
Hirst, P.H. 1974 Knowledge and the Curriculum. London: Routledge.- Hirst,P. 1974.Knowledge and the Curriculum: A Collection of PapersLondon: Routledge
.- Huang, Chu-Ren et.al, 2010. Ontology and Lexicon; A Natural Language Processing Perspective, Cambridge, Cambridge University Press –
Hüllen, Werner,2010 A History of Roget's Thesaurus. Origins, Development, and Design, Oxford Scholarship Online: January
Jackson, Howard, 2002. Lexicography : An Introduction, London and New York: Taylor & Francis Routledge-
Lakoff, George and Johnson, Mark, 1980.Metaphors We Live by. Chicago and London, the University of Chicago Press-
Lyons John 1987, Semantics,vol.2, Cambridge, Cambridge University Press- Lyons John.1996. Linguistic Semantics, An Introduction, Cambridge, Cambridge University Press –
Lyons, John 1986, Semantics, vol.1, Cambridge, Cambridge University Press –
Miller, George A. 1998. Foreword in in Felbaum Christiane (ed) Woednet: An Electronic Lexical database (xiv-xxii), Massachusetts: MIT press –
Saeed John I. 1997. Semantics, Oxford: Blackwell

بسیار سپاس گزاریم

دکتر فاطمه حکیما

استاد دانشگاه

مدیر گروه علمی - آموزشی رَواد