آموزش گفتمان نقد

آنچه امروز در مباحث پژوهشی بسیار جای کار دارد توجه به مباحث گفتمانی است. از این رو فهم این اصطلاح به پژوهشگران در خلق مقالات پژوهشی نو و رساله و پایان نامه کمک بسیاری خواهد کرد.تحلیل گفتمان انتقادی «گرایشی بین رشته‌ای است که در رشته‌های علوم انسانی؛ انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، زبان‌شناسی، نشانه‌شناسی و غیره به مطالعات نظام‌مند ساختار، کارکرد و فرایندهای تولید گفتار می‌پردازد.»(آقاگل‌زاده، 1385: 120) تحلیلگر گفتمان انتقادی موظف ‌است به کمک فنون موجود در این رویکرد، پرده از صورت ظاهر متن بردارد و آن‌چه در لایه‌های زیرین زبان مخفی مانده آشکار کند.

این جزوۀ کاربردی دربارۀ تحلیل گفتمان انتقادی بحث و بررسی می‌کند و آموزش میدهد. گفتمان یکی از اساسی‌ترین مفاهیم اندیشۀ مدرن در علوم انسانی و اجتماعی است. به‌ طور کلی، می‌توان این‌ گونه بیان کرد که گفتمان شیوه‌ای از تفکر، ممارست فرهنگی یا چارچوبی نهادی است که به دنیا معنا و ساختار می‌بخشد. اهمیت گفتمان از آن جا سرچشمه می‌گیرد که انسان در زندگی روزانه خود پیوسته متون اجتماعی گوناگونی را تولید می‌کند. او زبانی را به‌ کار می‌برد که از سویی، معانی آشکار و از سویی‌ دیگر، معانی نهفته دارد؛ ولی آن معانی نهفته آثار و نتایج زیادی دارند. نقش زبان لزوماً در بازنمایی خلاصه نمی‌شود، بلکه زبان واقعیت اجتماعی را بیان می‌کند.

سوسور زبان شناس سوئیسی با طرح ساختارهای زبانی، نخستین گام ها را در ایجاد نظریۀ گفتمان برداشت. ازاین رو، می‌توان گفت که «نظریه‌های گفتمان ریشه در نظریات سوسور زبان شناس دارد.»(حقیقت، 1385: 457)
خاستگاه این مفهوم در «چرخش استعلایی فلسفۀ جدید»است. مفهوم گفتمان در بسیاری از رشته ها و رهیافت ها از زبان گرفته تا فلسفه و سیاست، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این امر، تا اندازه‌ای موجب ابهام معنایی این واژه شده است. باید به این نکته نیز توجه نمود که :«گفتمان ها به نوعی ریشه در فرایندهای اجتماعی دارند، و بین انواع پیوندهایی که به گفتمان تعلق دارند و سایر پیوندهای غیرگفتمانی، که واقعی یا مقدماتی اند، تمایز دقیقی ایجاد می‌کند.»(مک‌دانل، 1380: 177)