استعداد ذاتی یا اکتسابی

استعداد ذاتی یا اکتسابی

در این نوشتار کوتاه قصد داریم براساس مقالات علمی منتشر شده به این سوال پاسخ دهیم،که آیا استعداد (talent) ذاتی است یا اکتسابی؟
همچنان بین اینکه استعداد ذاتی است یا اکتسابی اختلاف نظر وجود دارد. برخی از دانشمندان حوزه نوروساینس هممه چیز را به یادگیری (اتصلالات سیناپسی جدید) در مغز محدود میکنند. آن‌ها معتقدند استعداد اسم دیگر مهارت است. یعنی شما اگر تجربه‌ای رو تکرار کنید مثل نواختنِ سه‌تار یا پیانو سیناپس‌های مغز شما تقویت می‌شوند و سپس با تکرار و تکرار و تمرین و تمرین شما می‌توانید به یک موسیقی‌دان

قَدَر چون لطفی، باخ، بتهوون و .. تبدیل شوید.

از نظر آن‌ها مغز یک صفحه خالی است که شما هر طور دوست داشته باشید می‌توانید روی آن بنویسید. به عبارت دیگر شما برای اینکه به باخ، بتهوون، انیشتین و یا هر کس دیگری تبدیل شوید هیچ چیزی لازم ندارید جز تمرین و تمرین و تمرین.

اما شواهد پژوهشی همچنان از استعداد ذاتی حمایت می‌کند. مجموعه بزرگی از شواهد نشان می‌دهد که توانایی‌های شناختی تحت تأثیر ژنتیک است و هر صفت روانشناختی تحت تأثیر ژن‌های زیادی است. این بدان معناست که نتایج آموزشی تا حدی وراثتی است: برای مثال، مطالعه ای بر روی 13306 دوقلو نشان داد که نمره ترکیبی انگلیسی، ریاضیات و علوم 62تا 62 ٪ وابسته به وراثت است تفسیر این یافته مستلزم درک این واقعیت که که وراثت پذیری تا حدود 60 درصد تفاوت بین افراد را توجیه می‌کند.

حالا ممکن است سوال شود؛ برای استعداد، مثلا استعداد نواختن پیانو یک ژن مشخصی وجود دارد؟ برخی پژوهش‌ها حتی ژن های مسئول درک و نواختن نت های موسیقی را پیدا کردند (البته تکرارپذیری این یافته‌ها پایین بوده است)

در سال 2018 کتابی با عنوان سرگذشت یک موزیسین منتشر شد این کتاب توسط دکتر کوین میچل، دانشیار ژنتیک و علوم اعصاب دانشگاه دوبلین ایرلند نوشته شده که در آن کتاب با گزارشی از سرگذشت یک فرزندخوانده این گزاره علمی را مورد واکاوی قرار میدهد که مغز هر انسانی به شکل منحصر به فردی سازمان پیدا میکند. و منحصر به فرد بودن هر انسانی ترکیب پیچیده ای از طبیعت (ژن ها) و تربیت (محیط) است. میچل استدلال می‌کند که نه ژنتیک و نه تأثیرات غیرژنتیکی (زیست محیطی) به طور کامل نمی‌توانند تنوع بی پایانِ توانایی ها و عملکردهای انسان را توجیه کنند.
در این کتاب از شخصی به اسم آن آلیشیا اورادا صحبت میشود که تنها بعد از 10 روز از اینکه به فرزندخواندگی گرفته شده است، جذب دستگاه پیانویی میشود که در منزل جدیدش وجود دارد و در نهایت او به یک موزیسین حرفه ای بدل میشود. سه فرزند به دنیا می‌آورد که هر سه فرزند در مسیر موسیقی به موفقیت های چشمگیری دست می‌یابند. با بررسی والدین تنی آلیشیا مشخص میشود پدر، خواهر و عمه او هم همگی در موسیقی فعالیت دارند
پژوهش ها به شکل گسترده ای توارث پذیری را در توانایی های ورزشی، هنر، موسیقی، پیشرفت تحصیلی نشون دادند..
مقاله اخیر بیکر و واتی (2018) با مطالعه مروری پژوهش های 20 سال اخیر نشون داده است که معیارهای تعریف شده برای "استعداد ذاتی" هنوز هم معتبرند ...

پس گزارۀ علمی مناسب برای استعداد این است:
برای سرآمد شدن در یک زمینه، استعداد شرط لازمه اما کافی نیست. ژن خوب فقط با تمرین و تجربه می‌تواند شما را در آن حوزه موفق کند، استعداد باشد اما تلاش و پیگیری نباشد نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود..

اما بدون استعداد ذاتی چطور؟ آیا صرفا با تلاش و تجربه کسب موفقیت چشمگیر در یک زمینه امکان پذیر است؟
جواب را می‌توانیم با کمک مقاله مروری دکتر فرانکویس گانِی استاد دانشگاه مونترال با عنوان ژن ها و استعداد ( مدل استعدادِ پرورش یافته و مدل تحولی برای توانایی های ذاتی) پیدا کنیم.

گانِی در این مقاله با بررسی پژوهش ها الگویی برای تفاوت بین استعداد حاصل از تجربه (پرورش) با استعداد ذاتی ارائه میدهد:
توانایی ذاتی: مولفه های بیشتری دارد، یعنی اگر استعداد موسیقی دارد به احتمال زیاد در سایر جنبه‌های هنری و موسیقی نیز توانمند خواهد بود. استعداد ذاتی .به آرامی رشد می‌کند و رشد آن پیوسته است.. با آموزش غیر رسمی هم نمود و بروز دارد. یادگیری سریعتر و اسان تر بعدی را پیش بینی میکند. در مقابل تغییرات محیطی مقاوم است ینعی موانع محیطی کمتر استعداد ذاتی را تحت تاثیر قرار میدهند.

استعداد اکتسابی: مولفه های کمتری دارد... نمود و بروز اولیه آن کمتر است تنها بعد از آموزش های رسمی و کسب تجربه خودش را نشان میدهد... به شکل محدودتری به موقعیت های دیگه انتقال پیدا میکن.. رشدش سریع، ملموس و ناپیوسته است.. در مقابل محرک ها (محیط) حساس است.یعنی به احتمال بیشتری تحت تاثیر تغییرات محیطی (مثلا موانع) قرار میگیرد.  

پس با توجه به نتایج مقالۀ گانیِ اگراستعداد خاصی ندارید.. نگران نباشید بدون استعداد هم میتوان موفق شد اما به تلاش بیشتری نیاز دارید. لازم است در مقابل موانع تاب آوری داشته باشید و زود نا امید یا خسته نشوید.

اما به عنوان اخرین بحث در این مقاله:
یک عامل به این معادله ژن- محیط اضافه میشود به اسم اپی ژنتیک. تنها فاکتوری که میتواند ما را امیدوار کند که بتونیم تاثیرات ژنتیک را در دراز مدت به حداقل برسانیم.

اپی ژنتیک چیست؟
در گذشته تصور بر این بود که تنها ژنوم است که به ارث می‌رسد یا فنوتیپ افراد را تعیین میکند. اما امروزه میدانیم محیط بر چگونگی بروز ژن‌ها اثر می‌گذارد. به اثر محیط بر ژن طوری که بر نحوه بیان آن اثر بگذارد اپی ژنتیک میگوییم.
تغییرات اپی ژنتیکی فعال‌سازی ژن‌های خاصی را تغییر می‌دهند بدون اینکه توالی کد ژنتیکی DNA را دچار هرگونه تغییر ساختاری کنند
بنابراین اپی ژنتیک را میتوان گفت تعامل محیط با ژنها است... محیط شامل سبک زندگی، یادگیری مهارت‌ها، تلاش و تمرین در یک حوزه مشخص ) میتواند بروز ژن ها را تحت تاثیر قرار دهد. اما خبر بد آن است که تاثیرات اپی ژنتیک معمولا در کوتاه مدت خودش را نشان نمیدهد... بلکه .با تغییراتی ماندگار در سبک زندگی، الگوهای یادگیری و غیره میتوانیم امیدوار باشیم که نسل های بعدی ما ژن های بهتری داشته باشند...

گردآوردنده: دکتر فهیمه حکیما، مدیر دپارتمان روانشناسی رواد، رواندمانگر ISTDP، مدرس آمار و روش تحقیق

شما میتوانید در گروه تلگرامی پرسش و پاسخ رواد با دپارتمان روانشناسی گروه ما مرتبط شوید. (کلیک کنید)

منابع:

Baker, J., Wilson, S., Johnston, K., Dehghansai, N., Koenigsberg, A., de Vegt, S., & Wattie, N. (2020). Talent Research in Sport 1990–2018: A Scoping Review. Frontiers in Psychology, 11. doi:10.3389/fpsyg.2020.607710
Gagné, F. (2015). from genes to talent: the DMGT/CMTD perspective. Revista de Educación, 368. April-Jun 2015, pp. 12-37. Received: 17-11-2014 Accepted: 5-12-2014. https://www.researchgate.net/publication/281951734
Johnston, k. Nick Wattie, N. Schorer, J.   Baker, j. (2018). Talent Identification in Sport: A Systematic Review. Sports Med. Jan;48(1):97-109 doi: 10.1007/s40279-017-0803-2
Meyers, M. C., van Woerkom, M., & Dries, N. (2013). Talent — Innate or acquired? Theoretical considerations and their implications for talent management. Human Resource Management Review, 23(4), 305–321. doi:10.1016/j.hrmr.2013.05.003
Romann, M. (2019): Innate talent is adaptable – comment on Baker & Wattie Current Issues in Sport Science, 4:105. doi: 10.15205/CISS_2019.105 This is a commentary on a CISS report article authored by Baker, J. & Wattie, N. (2018). Innate talent in sport: Separating myth from reality. Current Issues in Sport Science, 3:006. doi: 10.15203/CISS_2018.006
Malhotra, S. &  Sahoo, S. (2017). Rebuilding the brain with psychotherapy. Indian J Psychiatry.  Oct-Dec; 59(4): 411–419.doi: 10.4103/0019-5545.217299